Ventilatiespecialist Frans Lemans: ‘Niet blindstaren op computerscherm’

Een interview met Frans Lemans is een aaneenschakeling van wijze uitspraken en gezegden, het opzoeken van beelden van praktijksituaties op de iPad en deze toelichten. Om de zaken nóg beter te illustreren, tekent hij driftig in zijn notitieblok. ‘Ik ga nooit zonder deze hulpmiddelen op pad. Iets uit de praktijk laten zien, werkt duizend keer beter dan een stortvloed van woorden.’

Waarom dan toch dit interview?

‘Als ventilatiespecialist deel ik graag de kennis die ik de afgelopen decennia heb opgebouwd. Ik ben een open boek en geef grif toe dat ik ooit fouten heb gemaakt. Maar van die fouten heb ook veel geleerd. Bovendien kan ik niet op mijn lauweren rusten, omdat ik weet dat de varkenssector veel geld laat liggen door onwetendheid over het goed ventileren van stallen en het zorgen voor een perfect stalklimaat.’

Hoe heeft u het vak eigen gemaakt?

‘Als voeradviseur kwam ik in veel varkensstallen en groeide mijn interesse in klimaatregeling en luchtbeweging. Ik heb veel geleerd van Gerrit Oolman die als klimaatspecialist bij de Gezondheidsdienst voor Dieren werkzaam was. Maar het is ook een kwestie van bevlogenheid, vallen en opstaan en bovenal logisch redeneren. Warme lucht stijgt op. Koude lucht daalt. Tocht ontstaat bij te grote temperatuurverschillen en luchtstromen zoeken altijd de weg van de minste weerstand.’

Zo simpel is het toch niet?

‘Het is basale kennis, maar in de praktijk zie ik nog veel fouten. Koudebruggen bij wanden, ramen en plafonds, leklucht via naden of gaten in de isolatie, schommelende ventilatiepatronen vanwege windinvloeden en temperatuurvoelers die in de afdeling en/of buiten niet op de juiste plek hangen. De randvoorwaarden moeten kloppen als je varkensstallen goed wil ventileren.’

Wat zijn uw belangrijkste hulpmiddelen?

‘Mijn neus, ogen, oren en handen. De geur en luchtkwaliteit in een afdeling zeggen veel, net zoals het gedrag van de varkens en of ze gezonde luchtwegen hebben. Een hoge luchtvochtigheid merk ik aan het klam worden van mijn handen. Ik ben niet iemand die meteen op het scherm van de klimaatcomputer kijkt.’

Zijn sensoren en slimme camera’s nuttig?

‘Natuurlijk leveren die technologieën waardevolle data op. Maar als varkenshouder daar blind op varen of als adviseur daar verbetertips op geven, gaat er bij mij niet in. Je moet laarzen en een overall aantrekken en de stallucht opsnuiven, diersignalen herkennen en de sfeer in stal aanvoelen. De theorie kan kloppen, maar de praktijk is nogal eens weerbarstig. Daardoor draait het in de stal soms toch niet lekker. Het praktijkbeeld is bepalend, niet de theoretische plaatjes uit de boeken.’

Waarvoor kunnen varkenshouders u wekken?

‘Het geven van een compliment. Een recent voorbeeld van zo’n attente boer is dat grondige aanpassingen van het ventilatiesysteem direct hebben geleid tot een groei van boven de 1.000 gram per dag. Jammer genoeg zijn veel varkenshouders niet zo goed in het delen van gezamenlijk succes.’

Tekst gaat verder onder het kader

Wat maakt uw vak aantrekkelijk?

‘Het contact met veel verschillende mensen, de diversiteit aan stallen en klimaatsystemen en het werken tussen de varkens. Geen dag gaat voorbij zonder verrassingen of het bedenken van praktische oplossingen waarvan de boer en zijn varkens profijt hebben.’

Het lastige van uw professie?

‘Je krijgt met allerlei typen ondernemers te maken en niet met iedereen klikt het. Ik ben direct. Mensen confronteren met iets wat ventilatietechnisch niet goed is of fout gaat, is ‘part of the deal’ als je met mij in zee gaat.’

Kan een ventilatiespecialist een boterham verdienen?

‘Betaalde voorlichting is een geschenk voor varkenshouders. Als ze geld uitgeven voor het inwinnen van onafhankelijk advies om het stalklimaat optimaal te krijgen, gaan ze er ook wat mee doen. Ze weten dat ze geld kunnen verdienen als het bij de varkens klopt.’

Waarom staat er dan geen opvolger te trappelen?

‘Ventilatiespecialisten zijn over het algemeen oudere personen en eenpitters, net zoals ik. Kennis en praktijkervaring delen met en adviseren van varkenshouders is ons vak, maar er is geen specialistische opleiding. Iemand tot een kopie van mezelf maken, wil ik niet. Wel zie je bij diervoederbedrijven dat bedrijfsadviseurs zich toeleggen op het verbeteren van het stalklimaat op basis van meetwaarden en grafieken op hun computerscherm op afstand. Ze worden betaald via het voer en praten vaak met meel in hun mond. Ik houd niet van pappen en nathouden. Actie! De stal in en met bijvoorbeeld een warmtecamera en rookbommetjes speuren naar leklucht, ook boven de plafonds.’

Welke raad wilt u varkenshouders meegeven?

‘Constant ventileren is een vereiste voor een gezonde productieomgeving voor de varkens én de mensen die er werken. Zorg dat de inkomende stallucht wordt verwarmd. Door de inkomende lucht van 5 naar 15 graden Celsius te brengen, wordt de relatieve luchtvochtigheid 50 tot 60 procent lager. Je kunt dan zonder risico op tocht of putventilatie ruimer ventileren om de gehalten aan CO2 en NH3 voldoende laag te houden. Benut daarvoor de warmteproductie van de varkens en haal energie uit de luchtwasser via warmtewisselaars of warmtepompen.'

‘Wil je in de zomer de stal koelen, zorg dan eerst dat de randvoorwaarden van het ventilatiesysteem kloppen. Benut gratis verkoeling door bijvoorbeeld de verse lucht aan de noordzijde van de stal, de minst zonnige kant, binnen te halen. Doe dit altijd op een minimale hoogte van 1,5 meter boven het maaiveld. Daarbij is goed geregelde nevelkoeling effectief en vrij goedkoop.’

Heeft u een tip voor dierenwelzijnsorganisaties?

‘Vanuit mijn expertise gezien gaan we met de ontwikkeling naar grotere groepen en sommige systemen van dagontmesting terug naar af. Hoe groter de groep, hoe groter de troep. De kans op ventilatiemissers, zoals tocht en putventilatie, neemt toe. De diergezondheid en het dierenwelzijn zijn gebaat bij een beheersbaar en voorspelbaar luchtbewegingspatroon. Als we als sector de ambitie hebben om varkens met een krulstaart te houden en het antibioticagebruik tot een minimum te beperken, dient alles in de leefomgeving van de dieren tot in de puntjes te kloppen. Zeker het stalklimaat.’

Heeft u nog een uitsmijter?

‘Ik snap niet waarom staldaken nog niet allemaal wit zijn. Antraciete golfplaten kunnen wel 80 graden Celsius worden, witte ‘slechts’ 40 graden. Met identieke isolatie kan het in een ‘witte’ stal in de zomer 3 tot 5 graden koeler blijven. Een tweede: 65 procent van de problemen ontstaat door windinvloeden, 35 procent door luchtverdeling en 5 procent door de computer. Met over- en gelijkdrukventilatie zijn windinvloeden uit te schakelen. Keep it simple and safe.’