'Door op zeven weken te spenen, komt diarree amper meer voor'

Het is een zonnige lentedag, eind maart. Yuverta-student en stagiair Jan Groeneveld loopt met biologisch varkenshouder Jochem van den Bogert over het familiebedrijf in het Gelderse Hedel. De student reikt de GefeliciStaart uit aan Van den Bogert in het kader van de Maand van de Varkensstaart, een campagne van de Coalitie Vitale Varkenshouderij.

Ondernemers die zich extra inzetten voor gezonde varkens met een lange staart worden met een lekkere en kleurrijke slagroomtaart extra in het zonnetje gezet. Aan deze editie van GefeliciStaart doen ook studenten en scholen mee.

Op het familiebedrijf lopen sinds 2004 varkens met lange staarten. Jochem van den Bogert wijst op de zeugen in het groepshok. 'Ze liggen nu ontspannen, daardoor hangt de staart. Aan de staarten kun je zien hoe ze zich voelen. Hebben ze een mooie krul, dan zijn ze blij. Maar hangen ze slap, dan is er iets mis – tenzij ze rusten.'

Via de uitloop loopt de jonge varkenshouder naar buiten. Hoewel het midden op de dag is en de zon flink schijnt, grazen er wat zeugen in de wei. Iets verderop nemen de eerste varkens een duik in de modderpoel. 'Deze biologische varkenshouders doen er alles aan om stress bij dieren te voorkomen', vertelt Groeneveld terwijl hij de taart overhandigd. 'Zo hebben ze 35 notenbomen in de wei geplant voor schaduw en voedsel voor de varkens.'

Van den Bogert loopt naar een van de bomen. 'Afgelopen januari hebben we de notenbomen in de wei geplant. Dit is een kastanje, dat is een eik en verderop staan hazelaars. Het zal nog wel even duren voordat deze voor schaduw zorgen en noten als lekker extra hapje voor de zeugen geven. Hiermee sorteren we alvast voor op onze toekomst in de biologische sector', vertelt de ondernemer. Dit jaar nemen broers Adriaan en Jochem van den Bogert het biologische bedrijf met 150 zeugen en 550 vleesvarkensplaatsen over van hun ouders Andries en Janny.

De biologische varkenshouder vervolgt zijn weg over het erf. 'Daar komt een nieuwe stal', zegt hij al wijzend. Eind dit jaar wordt er een vleesvarkensstal gebouwd, zodat de familie plek krijgt voor tweehonderd zeugen met duizend vleesvarkensplaatsen.

Naast de realisatie van nieuwe vleesvarkensstal hebben de ondernemers ook nog een vergunning liggen voor de bouw van een biggenstal, om een mooie gesloten bedrijfsvoering te krijgen. 'Maar dit laatste plan schuiven we op de lange baan. Er zijn weinig biologische biggen op de markt. Verschillende vleesvarkenshouders hebben moeite de stal vol te krijgen. We doen al jarenlang zaken met onze afnemers en willen hen blijven voorzien', geeft Van den Bogert aan.

Afnemers

De helft van de biggen kunnen de broers zelf slachtrijp maken. De rest (zo'n tweeduizend biggen per jaar) verkopen ze als ze circa 25 kilo wegen aan drie vleesvarkenshouders. Eén afnemer krijgt om de vier weken 75 biggen geleverd, een andere ontvangt er elke vier weken 64. Een derde afnemer krijgt drie keer per jaar 80 biggen. Wordt de biggenmarkt negatief, dan kunnen de broers teruggaan naar 150 zeugen en gesloten worden. Maar daar gaan ze niet van uit.

Naast de nieuwe vleesvarkensstal, komt er een extra groepskraamhok met gespeende biggen. Nu gaat zo'n 80 procent van de zeugen het groepskraamhok in. Vanaf vier weken na het werpen komen vijf zeugen met zo'n zeventig biggen samen in een hok. Van den Bogert merkt dat de dieren dan beter socialiseren. 'Hoe vroeger een varken in contact komt met andere varkens dan de eigen familie, hoe beter. Dit draagt mede bij aan het voorkomen van staartbijters.'

De varkenshouders houden de gezondheid en het gedrag van hun dieren nauwlettend in de gaten. Omdat de varkens biologisch worden gehouden, hebben ze allemaal een lange staart. Minimaal twee keer per dag worden de groepen gecontroleerd op tekenen van bijters. 'We hebben niet vaak bijterij, maar soms zit er een big tussen die alle staarten in de groep afgaat. Die halen we zo snel mogelijk uit het hok.'

Als een staartbijter te lang blijft, lokt het bloed andere varkens, met meer staartbijters tot gevolg. Soms zit de varkenshouder wel een halfuur in het hok om de boosdoener te vinden. 'Binnen twaalf uur heeft een hele groep al beschadigde staarten. Het is cruciaal om veranderend gedrag snel op te merken en in te grijpen', stelt hij.

Een staartbijtende big verplaatsten de ondernemers naar de vleesvarkens, waar de big minder makkelijk bij de staarten kan komen. Daar blijft het dier tot het naar de slacht gaat met een levend gewicht van zo'n 125 kilo.

De vleesvarkens groeien gemiddeld 940 gram per dag, met een voederconversie van 2,9. 'Doordat de varkens meer bewegen en hun lichamen moeten inspelen op weersinvloeden, hebben ze meer energie nodig dan varkens in de gangbare varkenshouderij', licht Van den Bogert toe.

Om de twee weken vertrekken gemiddeld 75 vleesvarkens naar vleesverwerker Westfort, circa 40 kilometer verderop in het Utrechtse IJsselstein. Vooraf hebben de broers alle af te leveren dieren zorgvuldig gewogen. 'We willen zeker weten dat ze allemaal in het juiste gewichttraject zitten', benadrukt Van den Bogert. 'Zo voorkomen we dat we worden gekort voor te lichte en te zware varkens.'

De biggen worden op zeven weken gespeend, in plaats van de in de biologische sector gebruikelijke zes weken. De broers kozen daar anderhalf jaar geleden bewust voor. 'De kwaliteit van de biggen is beter, ze wegen zo'n 13 à 14 kilo en zijn gewend aan vast voer. De overstap naar de opfok zonder de melk van de moeder verloopt hierdoor veel makkelijker. Diarree komt nog maar incidenteel voor, het maag-darmsysteem is beter ontwikkeld', vertelt Adriaan van den Bogert, die zich bij het gesprek heeft aangesloten.

'Daarnaast biedt het spenen op zeven weken flexibiliteit. Als het nodig is, kunnen we eerder spenen, bijvoorbeeld als een zeug een paar dagen later werpt. Zo kunnen we de groottes van de weekgroepen gestructureerd houden', legt Adriaan van den Bogert uit.

Werkgemak

Wat het later spenen financieel opbrengt, is volgens de broers lastig terug te rekenen. 'We hebben hierdoor minder biggen per zeug per jaar, maar het levert veel gemak en daarmee arbeidsbesparing op', stelt Jochem van den Bogert terwijl hij de lijst met kengetallen erbij pakt. 'Het aantal gespeende biggen per zeug per jaar ligt op 27,5. Eerder zaten we wat hoger', merkt hij op.

De ondernemer vertelt dat niet alleen het later spenen, maar ook een wisseling van de L- naar de T-lijn het kengetal iets deed dalen. De varkens zijn een rotatiekruising die richting de TN70 van Topigs Norsvin zit. Maar de broers zijn over die lijn op hun bedrijf minder tevreden. De varkens zijn minder robuust en vitaal dan ze hadden verwacht. 'Al hebben ze wel een mooie kleur', grapt Jochem van den Bogert.

Nu zijn de broers weer teruggegaan naar de L-lijn. 'We verwachten dat het kengetal weer gaat stijgen. We ervoeren dat de zeugen uit deze lijn een hoge melkgift en een hoog grootbrengend vermogen hebben.'

Zeugen selecteren

De varkenshouders selecteren de zeugen op basis van het geboortegewicht, grootbrengend vermogen, beenwerk en gedrag. Op het aantal levend geboren biggen, dat voor hun bedrijf op gemiddeld 16,5 ligt met een worpindex van 2,05, selecteren ze niet. 'We streven niet naar meer, want de zeug moet de biggen goed groot kunnen brengen. Hoe meer biggen, hoe meer spreiding in geboortegewichten', geeft Jochem van den Bogert als reden.

Vitale, sterke biggen die snel naar de uier komen en onder de warmtelamp gaan liggen, zijn belangrijk in een biologische bedrijfsvoering. De kraamzeugen lopen los en de stal is open en heeft geen verwarming. 'Biggen die met een geboortegewicht onder de 1 kilo worden geboren, hebben mindere overlevingskansen. Een big van 800 gram wordt sneller doodgelegen dan een big van 1.800 gram. En als ze makkelijker opstarten, heb ik er minder werk aan', vervolgt de ondernemer.

Alle biggen weegt Jochem van den Bogert vlak na geboorte en elk dier wordt voorzien van een elektronisch oormerk. Zo zijn de individuele geboortegewichten en latere prestaties van de toom in het managementsysteem LeeO te koppelen aan de juiste zeug.

Nu wordt de TN Rex van Topigs Norsvin gebruikt als eindbeer, maar de varkenshouder overweegt over te stappen naar de TN Tempo als er meer L-lijn in de zeugenstapel zit. 'De Rex is een kruising tussen Large White en Piétrain. Die groeit goed en levert wat magerder vlees op.'

Vitale biggen

'Wij hadden altijd vrij hoge spekgehaltes, daarom kozen we destijds voor de TN Rex', vervolgt Jochem van den Bogert. 'De L-lijn is van zichzelf al wat magerder, dus dan is het niet erg als de beer juist iets meer spekaanzet meegeeft.' Een groot voordeel van de TN Tempo is volgens hem de vitaliteit van de biggen. 'Die zijn nog levenskrachtiger en dat vinden wij heel belangrijk.'

Koffietijd, de broers lopen naar de kantine. 'We werken samen met verschillende scholen, waaronder Yuverta Den Bosch, Boxtel en Helmond. Daarvoor bouwden we deze ontvangstruimte met beamer.' Vader Andries begon jaren geleden al met boerderij-educatie. Dat is uitgebreid naar praktijklessen.

Het is belangrijk om te laten zien wat mogelijk is in de varkenshouderij, vinden de twee ondernemers. Ook de verbinding met de consument is relevant. Een aantal jaren geleden startten ze daarom met de verkoop van verspakketten van 10 en 20 kilo op bestelling en vlees per twee stuks via een boerderijwinkel in de omgeving. Ze laten hiervoor zo'n twintig varkens per jaar slachten. Buurtbewoners vroegen erom. Het is leuk en goed om verbinding met de consument te hebben, daar zijn de Gelderse varkenshouders het over eens.