Luchtkwaliteit is als motorolie voor longen

'Uitgangspunt voor het herkennen van afwijkingen aan het ademhalingsorgaan bij varkens is weten wat normaal is', stelt professor en viroloog Hans Nauwynck van Universiteit Gent. 'En dat speelt zich allemaal af aan de voorkant van het varken. Hoor je dieren niezen of hoesten, dan moet je echt alert zijn. Er is dan immers iets aan de hand en het kost altijd groei. Geld wordt verdiend met gezonde varkenslongen.'

Nauwynck is een van de drie experts bij het praktijksymposium Hogere Varkensgezondheid dat plaatsvond op woensdag 24 september in Utrecht. Josine Gelauf, varkensdierenarts en eigenaar van Healthy Climate Solutions, en patholoog Sjoerd Klarenbeek van diergezondheidsdienst Royal GD stonden na hem op het dagprogramma. Zo'n zestig belangstellenden, waarvan de jongste 18 en de oudste 78 jaar, kwamen af op de bijeenkomst 'Luchtkwaliteit: stof tot nadenken' die Preferent K.I., De Heus Voeders, Lintjeshof en PIC organiseerden.

Het goed functioneren van de varkensneus en de luchtpijp met aftakkingen is cruciaal voor het gezond houden van longen. De neusholte en de luchtwegen brengen de binnenkomende lucht op temperatuur, bevochtigen de lucht, filteren stalstof, bacteriën en andere verontreinigingen uit de lucht, en ze vormen de eerste barrière tegen virussen en bacteriën. Gezond slijm dient als plaklaag voor veel pathogenen.

Goed functionerende trilharen in de neus- en keelholte en de luchtpijp stuwen volgens Nauwynck 1 liter slijm (snot) per dag richting de keel. 'Deze hoeveelheid slijm met alles wat daarin zit, wordt doorgeslikt en onschadelijk gemaakt in de zure omgeving van de maag', doceert hij. 'Blijven slikken is dus een belangrijke voorwaarde voor de luchtweggezondheid.'

Wordt het slijmvlies in de neus en de luchtwegen aangetast en valt de synchrone trilhaarwerking weg door bijvoorbeeld te hoge ammoniakgehalten, dan ontstaan problemen. Een snotneus is vaak een signaal dat de trilharen niet goed werken. Aanwezige bacteriën, en virussen krijgen zo de kans om in de bloedbaan te komen. Als zoiets gebeurt, kunnen ze een heftige ontstekingsreactie in het hele lichaam van het varken veroorzaken. Een dodelijke combinatie is bijvoorbeeld een griepvirus en een bacterie als Actinobacillus pleuropneumoniae (APP).

Complexe aandoeningen

Luchtwegaandoeningen zijn vaak complex. Volgens Nauwynck zijn het meestal virussen die de poort openen voor kwaadwillende bacteriën. 'Virussen vernietigen de bovenste epitheellaag, waardoor bacteriën kunnen plakken aan de onderliggende weefsels en via de luchtpijpaftakkingen naar de longen migreren. Eenmaal in de longen veroorzaken ze veel laesies en kliniek, zoals versneld en verdiept ademhalen.'

Bacteriën in het microbioom kunnen er bij veranderende omstandigheden voor zorgen dat virussen makkelijker aanslaan. 'Het PRRS-virus dat Abortus blauw veroorzaakt, is een speciaal virus. Het infecteert en doodt afweercellen in het neusslijmvlies. Hierdoor vermindert de weerstand tegen andere aanwezige pathogenen', geeft de professor aan.

Iets waar varkenshouders zich volgens Nauwynck meer bewust van moeten zijn, is het nut van reinigen en ontsmetten. Na elke ronde grondig schoonmaken en desinfecteren moeten ze ervoor zorgen dat een nieuwe ronde start met een lage lading van virussen en bacteriën. 'Hiermee kun je geld verdienen, omdat de vermeerdering binnen het dier beperkt is', benadrukt hij. 'Zorg ook voor een goede bioveiligheid; zo houd je nieuwe virussen of varianten buiten het bedrijf.'

Viruslading verlagen

Vaccineren tegen luchtwegaandoeningen als PRRS en griep helpt ook om de viruslading te verlagen. 'Dieren die extra bescherming tegen een kiem hebben opgebouwd, pikken die pathogenen minder snel op. En worden dieren ziek, dan zal het ziektebeeld milder zijn, worden minder virussen uitgescheiden en zal dat korter duren', licht Nauwynck toe. 'Helaas moet ik zeggen dat ik de huidige generatie griepvaccins ook voor de mens niet ideaal vind.'

Wat hij als perspectiefvol bestempelt, is om het microbioom in luchtwegen gunstig te beïnvloeden. 'Met de PathoSense-methode analyseren we welke bacteriën en virussen in het neusslijmvlies, de luchtpijp en de longen voorkomen bij gezonde dieren en dieren met luchtwegproblemen. Vervolgens kunnen we uitmaken welke bacteriën in het microbioom een gunstig of negatief effect hebben.'

Mogelijk kan het slijmvlies bij pasgeboren biggen worden gekoloniseerd met 'goede' kiemen die de luchtwegen optimaal doen functioneren, vervolgt Nauwynck. 'Zo verwachten we de longgezondheid bij de start van hun leven al een impuls te geven.'

Kijken naar longsecties

Na het hoorcollege van Nauwynck verplaatst het gezelschap zich naar een ruimte waar patholoog Sjoerd Klarenbeek van Royal GD live longsecties gaat uitvoeren. Maar eerst vertelt hij over de functie van slijmproducerende cellen. 'Vanwege minder gunstige omgevingsfactoren kan het zijn dat die slijmcellen actiever moeten zijn om het vuil in de luchtwegen op te ruimen.

Stallucht bevat een mix van gassen als zwaveldioxide, ammoniak stof en schimmelsporen en die maken de luchtwegen gevoeliger voor het binnendringen van kiemen', licht Klarenbeek toe. 'Daarom zie je dan ook meer ontstekingscellen. Ontstekingen zijn afweerreacties van het lichaam op infecties of beschadigingen.'

Wat Klarenbeek ook opvalt, is dat hij zelden een onbeschadigde varkensneus onder ogen krijgt. 'Ook bij dieren zonder opvallende klachten zien we een zekere mate van ontsteking in de neus', zegt de patholoog. 'Maar een slecht stalklimaat heeft zeker een verergerende rol, omdat er altijd bacteriën en virussen aanwezig zijn.'

Soepel longweefsel

Na deze introductie legt de patholoog de eerste long onder een camera om het publiek in detail mee te laten kijken. 'De vorm, grootte en kleur van deze varkenslong uit het slachthuis zien er gezond uit. Ook voelt het longweefsel overal soepel', legt hij uit terwijl hij een mesje pakt. 'Het snijvlak is mooi roze en dat past bij een goed uitgebloed varken.'

Een tweede long met lever erbij geeft bij de eerste aanblik direct opmerkingen. 'White spots. Zoiets krijgen wij als pathologen bij Royal GD zelden onder ogen. Kruipende wormen zijn hier waarschijnlijk door de longen gegaan.'

Mycoplasma-infectie

Klarenbeek wijst op donkere verdikte plekken op de longen: bronchopneumonie. 'Het is waarschijnlijk het gevolg van een mycoplasma-infectie. Microscopie en een PCR-test zijn nodig om de diagnose definitief te kunnen stellen.' En het varken met roodheid en doffe longen had volgens Klarenbeek pleuropneumonie: 'Weefsel is afgestorven: dat is vrijwel zeker APP en misschien is Influenza erbij betrokken.'

Ook toont Klarenbeek longen met stukjes verdikt longvlies. 'Polyserositis is een vorm van ontstekingen van vliezen in lichaamsholtes, zoals de buik en hersenen en zelfs gewrichten. Zoiets kan passen bij de ziekte van Glässer. Aanvullend onderzoek moet dat bewijzen.'

Alarmbellen gaan bij Royal GD ook weleens af als een varken met overal bloedingen wordt aangeboden voor sectie, bekent Klarenbeek. 'Soms is dit niet te onderscheiden van uiterlijke symptomen van klassieke of Afrikaanse varkenspest. Dan spelen we op safe en schakelen de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit in. Die bepaalt wat er dan gaat gebeuren. Vaak is er dezelfde dag uitsluitsel. Loos alarm is beter dan te laat reageren.'