Lotte De Prekel: 'Varkens en boer gebaat bij hitteplan van Coolpigs'

Lotte De Prekel wilde na het afronden van haar studie Biowetenschappen aan Universiteit Gent (UGent) in 2020 starten met een promotieonderzoek met een hoog dierenwelzijnsgehalte. Zo kwam ze op het onderwerp 'het beperken van hittestress bij varkens'.

Het vierjarige project 'Coolpigs' heeft ze uitgevoerd bij de Varkenscampus van het Vlaamse Instituut voor Landbouw-, Visserij en Voedingsonderzoek (ILVO), UGent en Hogeschool Gent. 'Voor de metingen aan enkele innovatieve koelsystemen zijn we bij Nederlandse varkenshouders terechtgekomen.'

Wat is de aanleiding voor Coolpigs?

'De zomers van 2017, 2018 en 2019 werden gekenmerkt door langdurige snikhete perioden. Zeugenhouders kampten met een fors verhoogde uitval van met name oudereworps zeugen in de kraamstal. Vleesvarkenshouders zagen dat zware vleesvarkens het flink te verduren hadden, de voeropname onderuitging en de dieren amper groeiden.'

'Vanwege klimaatverandering en de opwarming van de aarde kunnen dit soort omstandigheden zich vaker voor gaan doen. Vanuit varkenshouders is toen via het Varkensloket de vraag neergelegd bij het ILVO om de hittestressproblematiek te onderzoeken en om te bekijken wat praktisch mogelijk is om die te beperken.'

Coolpigs kende zeker een vliegende start met de zomer van 2020?

'Nee, helaas niet. Het project ging pas in december van dat jaar van start. De eerste zomer dat we onderzoek deden, waren de omstandigheden juist niet optimaal voor onderzoek naar hittestress. Het alternatief was om kunstmatig een hitteperiode na te bootsen.'

'Een hoge temperatuur in een afdeling krijgen, is gemakkelijk te realiseren. Nadeel is dat je standaard een lage relatieve luchtvochtigheid krijgt. De mate van hittestress is de combinatie van hoge temperaturen en een hoge relatieve luchtvochtigheid. Aan de hand van de Temperature-Humidity Index (THI) is die te voorspellen.'

Welke aspecten snijden hout bij het beperken van hittestress?

'Onderzoeken naar de effecten van managementmaatregelen, voeraanpassingen en genetica op de mate van hittestress bij varkens leverden minimale verschillen op. Ofwel: de invloed van diverse proefvariabelen op bijvoorbeeld het aantal ademhalingen per minuut of rectale temperaturen waren niet aantoonbaar verschillend van de controles.'

'Toch onderzoeken we dit jaar nog het effect van toevoegingen aan het drinkwater, zoals selenium en vitamine E. Wil je écht impact maken, dan moet je inzetten op technische maatregelen om lucht te koelen.'

Welk laaghangend fruit kunnen varkenshouders eerst plukken?

'Vaak wordt de luchtinlaat bij varkensstallen over het hoofd gezien. Haal je in de zomer lucht van de minst zonnige stalzijde en op hoogte binnen, dan kan de temperatuur van de binnentredende lucht wel 6 graden Celsius lager zijn dan lucht van de zonzijde vlak bij de hete grond. Dat is winst vergelijkbaar met het effect van een koeltechniek.'

Waar moet je bij het koelen van lucht alert op zijn?

'Dat de varkens ook zo maximaal mogelijk profijt hebben van het verlagen van de temperatuur en de relatieve luchtvochtigheid van de binnenkomende lucht. Met andere woorden: op dierniveau moet het effect ook terug te zien én te meten zijn. Het is zonde als bijvoorbeeld leklucht door een slechte dakisolatie het koeleffect opheft bij een plafondventilatiesysteem. Bij ventileren via grondkanalen speelt dat probleem niet, maar een goed geïsoleerde stal is wel een basisvoorwaarde.'

Hoe denkt u over waterverdamping?

'Bij bestaande varkensstallen neemt de populariteit toe van het vernevelen van water onder hoge druk bij de luchtinlaat. Daarmee kun je starten vanaf 25 graden Celsius. Een automatische vernevelingsinstallatie is relatief goedkoop in aanschaf en exploitatie, is bedrijfszeker en het proces is goed beheersbaar.'

'Na aanzetten verkoelt het direct en na uitschakelen stopt het koelproces ook meteen. Stop met vernevelen bij een relatieve luchtvochtigheid in de stal van 75-80 procent, om het saunaeffect te voorkomen. Dit is een reden waarom padcooling met natte filters in de luchtinlaat op zijn retour is. Het na-ijleffect van deze verdampingstechniek is de bottleneck.'

Waarom publiceert u zo veel?

'Communiceren doe ik graag. Op varkensloket.be is veel informatie te vinden over hittestress en behaalde resultaten van het project. Kennis gedoseerd naar buiten brengen, is in mijn ogen onderdeel van dit vierjarige promotieonderzoek. Dat doe ik niet alleen bij de eindpresentatie.'

'Door kennis te delen, bereiken inzichten en tips het boerenerf eerder en kunnen varkenshouders met specifieke maatregelen nu al inspelen op het verbeteren van het dierenwelzijn bij tropische omstandigheden. Het is een win-winsituatie.'

Heeft u zo'n praktische wenk paraat?

'Het onderzoek naar het gebruik van axiaal ventilatoren in kraamafdelingen (om zeugen meer comfort te bezorgen) loopt nog. De ervaringen en praktische bevindingen zijn al wel naar buiten gebracht: het is gemakkelijk op te pakken en kan in elke bestaande stal toegepast worden.

'Begin met het verhogen van de luchtsnelheid op zeugniveau bij 25 graden Celsius en zorg dat de luchtstroom iedere zeug bereikt. De investering in ventilatoren met een diameter van 70 centimeter is beperkt: 150 tot 200 euro per stuk. Bij kleine kraamafdelingen volstaan twee stuks.'

'Zorg dat in grotere afdelingen een soort S-vormige luchtstroom ontstaat. Houd daarbij wel rekening met de afvoeropening van de ventilatielucht, controleer of de axiaal ventilatoren juist hangen met rookproeven en vraag advies van een klimaatexpert.'

Iets voor bij zware vleesvarkens?

'Koelen van binnenkomende lucht via verneveling wordt al vrij vaak toegepast op vleesvarkensbedrijven. Daarbovenop kan het benutten van axiaal ventilatoren bij de vleesvarkens – de diergroep die het meest gevoelig is voor hittestress – een plus opleveren. Door de iets lagere gevoelstemperatuur zullen zwaardere vleesvarkens de voeropname beter op peil houden en minder inleveren op groei.

'Wel zie ik dat er vleesvarkenshouders zijn die in meer geavanceerde koeltechnieken investeren, zoals warmte-wisselaars met koelvloeistof. We hebben op dierniveau 3 tot 4 graden Celsius lagere temperaturen gemeten en een lagere relatieve vochtigheid. Het helpt dus om de mate van hittestress te beperken. Om dit te kunnen vaststellen, hebben we in Nederland bij enkele varkensbedrijven metingen gedaan.'

Beschrijft u de economische impact?

'Dat is wel de bedoeling. Indicaties van de aanschafprijs en de exploitatiekosten van koeltechnieken zijn nog goed te verkrijgen. Hoeveel kosten gemaakt moeten worden om het in bestaande varkensstallen in te bouwen, is een stuk lastiger. Dit omdat bedrijven verschillen. Of een bepaalde techniek aantrekkelijk is, hangt af van de elektriciteits-, varkens- en voerprijzen.

'Al helemaal lastig is het hard maken van de invloed van een bepaalde koeltechniek op de technische resultaten. Maar ik ga mijn tanden erin zetten. Begin 2025 wil ik een hitteplan opleveren dat zo compleet mogelijk is. Een plan dat varkenshouders benutten om het welzijn van varkens te verbeteren in hitteperioden.'