'Moedergedrag nog doorslaggevender in vrijloopkraamhok'

Chiara Lipori startte in september 2022 met haar promotieonderzoek naar het verbeteren van het moedergedrag van Topigs Norsvin-zeugen in vrijloopkraamhokken. Eind 2026 verwacht zij daarmee klaar te zijn. 'Er is een zeer groot verschil in gedrag bij zeugen en veel daarvan wordt hormonaal bepaald. In vrijloopkraamhokken zijn prestaties nog meer afhankelijk van moedergedrag dan in kraamboxen.'

Wat is de aanleiding?

'Tijdens mijn afstudeerproject, gedragsonderzoek bij Het Familievarken, werd ik geconfronteerd met een enorme variatie in het moedergedrag van zeugen. Dat was ontzettend boeiend en leerzaam en ik raakte verknocht aan het varken. Het idee ontstond om me daar na mijn afstuderen verder in te verdiepen.'

'Het belang van goed moedergedrag van kraamzeugen in een vrijloopsysteem wordt erkend door Topigs Norsvin, die onderzoek doet naar varkensgedrag. Ik ga zeugkenmerken bekijken die kunnen bijdragen aan betere dierprestaties in het huisvestingssysteem van de toekomst.'

Welke prestatie bedoelt u?

'Uiteindelijk draait het om het houden van zeugen in vrijloopkraamhokken die zorgen voor een zo hoog mogelijke overleving van de biggen. Omdat daarin het moedergedrag nog meer impact heeft, ga ik proberen te ontrafelen welke fysiologische en gedragskenmerken daaraan ten grondslag liggen.'

Hoe ziet u dat voor zich?

'De huidige selectie op bigoverleving wordt vaak vergeleken met een 'black box' omdat we vooral op de uitkomst selecteren, zonder precies te weten wat er onderweg gebeurt. Tijdens een experiment op het onderzoeksbedrijf van Denkavit hebben we de invloed van de fokwaarde voor moedereigenschappen, zoals Topigs Norsvin die berekent, onderzocht bij vrijloopkraamzeugen.'

'Daaruit bleek dat zo'n selectie ook effectief is bij zeugen in vrijloopkraamhokken. Door van deze zeugen de gedragskenmerken in kaart te brengen, kunnen we de selectie verder verfijnen en verbeteren.'

Zijn de biest- en melkproductie van zeugen doorslaggevend?

'Die zijn inderdaad heel belangrijk voor een hoge bigoverleving. Mijn collega en mede-PhD-student Jackeline Hornstra van De Heus doet grootschalig onderzoek naar de colostrumproductie bij zeugen, in traditionele kraamboxen en later in nog te realiseren vrijloopkraamhokken.'

'In augustus starten we samen met De Heus op De Elsenpas met onderzoek waarin we ook de onderliggende fysiologie van het afbigproces, de colostrumproductie en het moederlijk gedrag onderzoeken bij TN70-zeugen. We gaan daarbij ook de hormonale regulatie rondom werpen monitoren door deze te meten in het bloed.'

Speelt de omgeving een grote rol?

'Gedrag is een combinatie van genotype en omgeving. Hoe goed de moedereigenschappen van een zeug ook zijn, als zij niet gezond is, niet voldoende voer opneemt of met beenwerkproblemen kampt, zal ze niet die prestaties neerzetten die ze genetisch in zich heeft. Hetzelfde geldt als bijvoorbeeld het huisvestingssysteem, de bedrijfsvoering of andere omgevingsfactoren de zeug belemmeren bij het uitvoeren van optimaal moedergedrag.'

Levert kernfokbedrijf Innova Canada van Topigs Norsvin de data?

'Jazeker. Daar hangen camera's in de afdelingen met vrijloopkraamhokken en dat levert een enorme schat aan informatie op over het gedrag van de zeugen en haar biggen. Ik ben er al eens geweest en het is prachtig om te zien. Gelukkig kan ik voor mijn onderzoek vanuit het Wageningse in hun kraamafdelingen meekijken, alleen mis ik dan het geknor.'

Welk gedrag is cruciaal?

'Voor, tijdens en na het werpen gebeurt fysiologisch heel veel bij de zeugen en dat zie je. Met name het optimaal kunnen uitvoeren van nestbouwgedrag is belangrijk voor goed moedergedrag tijdens en na het werpen. Dit proces is hormonaal gestuurd. Het is dus cruciaal om ervoor te zorgen dat dit optimaal kan verlopen.'

'De hormonen bereiden de dieren voor op het werpproces en de zorg voor hun biggen. Daarom is het voor het voldoen aan de innerlijke drang om een nest te bouwen, essentieel om twee dagen voor de verwachte werpdatum bijvoorbeeld een goed te manipuleren juten zak aan te bieden, of twee of drie. Een dier dat rustig het werpproces in kan gaan, scheelt een hoop gedoe.'

Welke drie selectiekenmerken voor een goede zeug zou u hanteren?

'Uiteraard kijken we eerst naar fokwaarden. Daarlangs vind ik de volgende drie selectiekenmerken belangrijk. Haar geschiedenis met zo weinig mogelijk biggenuitval tot spenen zie ik als belangrijkste parameter. Soepel kunnen bewegen is in vrijloopsystemen cruciaal; dus een robuust dier met een krachtig beenwerk en goede klauwen. Het derde selectiekenmerk is het karakter van de zeug.'

'Sociale, vriendelijke dieren heb je nu al nodig, omdat ze in groepshuisvesting goed met elkaar en de mens moeten kunnen omgaan. Bij het bewaren van rust in de kraamstallen – waar zeugen elkaar alleen ruiken, horen en zien – kun je geen neurotische dieren gebruiken. Het is cruciaal om veilig en vertrouwd met ze te kunnen werken in vrijloopkraamsystemen.'