Dierenarts Van Dam: varkens succesvol vaccineren is bewust kiezen

Bij gezondheidsvragen uit de praktijk kan varkensdierenarts Aart van Dam van Zoetis worden ingeschakeld en volgt een eerlijk antwoord. 'Het stalbeeld van een bepaalde vaccinatie moet overeenkomen met wat we van dat product verwachten. Klopt dat niet, dan help ik om de vinger erachter te krijgen.'

Vaccineren is nog steeds leren?

'Vroeger zeiden varkenshouders en dierenartsen dat varkens moesten reageren op een vaccinatie. Als ze een halve dag platlagen, werd dat als goed bestempeld. Maar het ligt genuanceerder. Een balans is nodig tussen een effectieve en diervriendelijke vaccinatie.'

Op welke balans doelt u?

'De meeste vaccins, behalve die een sterk verzwakt virus of bacterie bevatten, zijn opgebouwd uit twee componenten: het antigeen en het adjuvans. Deze laatste component heeft een soort signaalfunctie voor gevaar. Dit veroorzaakt activatie van het immuunsysteem van het dier, dat dan specifiek reageert op het aangeboden antigeen. De balans ligt in het opwekken van een goede immuniteit zonder dat het varken eronder lijdt.'

Varkenshouders moeten zich toch niet bezighouden met adjuvantia?

'Dat is wel een kennis- en adviestaak voor hun bedrijfsdierenarts, want er zijn tientallen varianten. Zo is het belangrijk te weten dat het niet normaal is als biggen heftig reageren op een vaccinatie. Als vaccinproducent zorgen wij dat dierenartsen alles weten van onze entstoffen, dus ook welk adjuvans een vaccin bevat. Zo kunnen zij het beste vaccinatieschema opstellen voor een optimale immuniteitsopbouw.'

Wat kan er misgaan bij vaccineren?

'Alle vaccins zijn als veilig en effectief geregistreerd. Door omstandigheden in de praktijk ontstaan soms andere resultaten. Bijvoorbeeld biggen die te heftig reageren op de vaccinatie, platliggen of minder melk of voer opnemen. Anderzijds kan een vaccinatie niet de effectiviteit geven die mag worden verwacht. Dit soort voorvallen moeten altijd samen met de dierenarts worden uitgezocht.'

Welke situaties zijn ongunstig?

'Gehaast of onnauwkeurig te werk gaan is een grote bepaler. In de praktijk zag ik dat puur die techniek het verschil kon maken tussen nul of veel biggen met shock als reactie. Onlangs heb ik zelf een proef uitgevoerd en hierbij kwamen er zelfs nul komma nul zichtbare reacties in de nek voor.'

Wat is de eerste check als een vaccin niet het gewenste effect oplevert?

'De vaccinopslag controleren en vaccins gereedmaken. Vaccins bevatten biologisch materiaal en zijn gevoelig voor te hoge en te lage temperaturen. Tref je bijvoorbeeld in de koelkast tegen de achterzijde bevroren vaccins aan, dan weet je zeker dat vaccineren hiermee geen succes oplevert. Met een eenvoudige datalogger krijg je inzicht in de koelkasttemperatuur. Een goede vaccinkoeling is goud waard.'

Hebt u meer voorbeelden paraat?

'Een verkeerde timing kan zorgen dat een vaccin niet effectief is. Als bijvoorbeeld circovaccinaties in de eerste levensweek worden toegediend, geven ze onvoldoende tot geen bescherming. In zo'n situatie heb ik de 'ouderwetse' circoproblematiek gezien.'

'Ook tegen andere kiemen, zoals mycoplasma en PRRSv, moet op het juiste moment worden gevaccineerd. Het vinden van de juiste timing is belangrijk werk van de varkensdierenarts. Suvaxyn PRRS is uniek, omdat het zo is samengesteld en geregistreerd dat je het vanaf levensdag 1 kunt toedienen.'

Kunt nog wat praktische tips geven?

'Afwijken van routinematige protocollen bij het vaccineren kan ongewenste entreacties opleveren. Zo moest bij een vermeerderingsbedrijf het moment van laden van biggen enkele uren worden opgeschoven.'

'Om dat gat in de werkzaamheden van die dag te vullen, werd de bigvaccinatie naar voren gehaald. De vaccins kwamen direct uit de koelkast en waren nog lang niet opgewarmd. Het gevolg was een minder diervriendelijke vaccinatie en biggen die tijdelijk in shock raakten.'

Is diervriendelijk vaccineren een must?

'Jazeker, elk detail helpt bij het succes van een intramusculaire vaccinatie. Rust, reinheid en secuur werken. Oftewel een goede injectietechniek: recht op de huid, met de juiste lengte en dikte van de naald voor het doelvarken, een vaccin op de correcte plek in het spierweefsel brengen. Op zo'n manier is het vaccin getest en effectief.'

'Vaccineer je in vetweefsel, dan krijg je hoogstwaarschijnlijk niet de gewenste immuniteitsopbouw. Verder is het logisch de naald te vervangen na tien injecties of de behandeling van een toom, ook uit oogpunt van hygiëne en diergezondheid.'

Kan vaccineren innovatiever?

'Altijd. Ik zie bijvoorbeeld veel perspectief voor intranasale vaccinatie van varkens. 90 procent van mijn huidige werk is gerelateerd aan de luchtwegen, waaronder klimaatmetingen en slachtlijnonderzoeken. Het kan effectief zijn om luchtwegvaccins via de stallucht toe te dienen, zodat de slijmvliezen in de neusholte en ogen van de varkens hun beschermende werk doen. Met deze diervriendelijke, arbeidsbesparende techniek voor grote koppels dieren loopt de pluimveehouderij voorop.'