VKON houdt focus op kennis uitwisselen tussen praktijk en wetenschap

Welke varkenshouder heeft niet gehoord van Het Beste Idee Van Varkensland? Het is een idee dat komt uit de koker van VKON. Dit onderzoeksinstituut bedacht de competitie in een tijd dat het slecht ging in de varkenshouderij en de sector wel wat positieve impulsen kon gebruiken.

In oktober wordt voor de tiende keer de award uitgereikt. 'Varkenshouders zijn hartstikke innovatief. Lopen ze op hun bedrijf tegen een probleem aan, dan lossen ze dat op en gaan ze weer door met hun dagelijkse werkzaamheden. Met Het Beste Idee Van Varkensland willen wij hen stimuleren hun oplossing of idee een breder podium te geven', zegt projectmanager Marije Thybaut van VKON.

Veel variatie

'Varkenshouders zijn over het algemeen bescheiden', vervolgt Thybaut. De variatie in de inzendingen maakt de keuze voor de jury vaak moeilijk. 'Want wat vergelijk je met elkaar? Maar elk idee, groot of klein, kan een goed idee zijn en van waarde voor collega's', stelt de projectmanager. Het gaat om praktische oplossingen en innovaties aanjagen.

Thybaut is bij VKON medewerker van het eerste uur. Al bijna vijftien jaar zet ze zich in voor praktisch onderzoek dat zich in eerste instantie richtte op diergezondheid. Vreemd is dat niet, want de roots van VKON liggen bij Dierenkliniek Den Ham.

Daar is het onderzoeksinstituut ook gehuisvest, op de eerste verdieping van de kliniek. 'De dierenkliniek deed al veel onderzoek, onder andere met Hogeschool Van Hall Larenstein. Maar onderzoek doen terwijl je ook spoedjes moet rijden, dat werkt niet', merkt VKON-directeur Michiel Vreriks op.

VKON is een stichting. Bij de oprichting ervan speelde provincie Overijssel een belangrijke rol. Die investeerde op dat moment namelijk in open innovatiecentra. 'De provincie probeerde daarmee theoretisch opgeleide mensen in de regio te houden. In Overijssel was en is net als in veel andere plattelandsprovincies een zogehten 'braindrain' aan de orde bij gebrek aan passend werk', merkt Vreriks op.

De Autoriteit Diergeneesmiddelen, die als onafhankelijk instituut een verantwoord gebruik van antibiotica in de Nederlandse dierhouderij bevordert, is eind 2010 opgericht. Ook dat hielp bij het ontstaan van VKON. Vreriks: 'Er was behoefte aan praktisch onderzoek met het accent op diergezondheid.'

Voor de muziek uit

De eerste jaren in het bestaan van VKON zijn veel projecten gerealiseerd in zowel de rundvee- als varkenshouderij, gericht op data verzamelen. De data zijn geanalyseerd en er werd geprobeerd daaruit algoritmen te destilleren om langs die weg ziekten vroeg te kunnen signaleren. 'We liepen best wel ver voor de muziek uit', blikt de directeur terug.

De focus op diergezondheid werd al snel uitgebreid met dierenwelzijn. 'Daar kwam voor ons ook boerenwelzijn bij, want door alle maatregelen raakte het belang van de veehouder steeds meer op de achtergrond. Dat zag je steeds meer in de knel komen', licht Vreriks toe.

'Als VKON zijn we onder andere goed in gedegen praktijkonderzoek', zegt de directeur. Dat wordt vaak uitgevoerd met andere partijen, zoals Wageningen University & Research en praktijkbedrijven met gemotiveerde veehouders. 'Zonder dat kan het niet', merkt Vreriks op. Aan gemotiveerde veehouders ontbreekt het VKON niet.

Nieuw fieldlab

Nieuw is het fieldlab 'Vanuit het dier bekeken', dat kort geleden is gestart. Het gaat om een samenwerkingsverband tussen VKON, Aeres Hogeschool Dronten, verschillende veehouderijbedrijven en dierenartsenpraktijken. Het fieldlab is gericht op kennisontwikkeling en kennisdeling.

'Met het fieldlab focussen we op de ontwikkeling van een dierwaardige varkens- en melkveehouderij binnen de kaders van water-, lucht- en bodemkwaliteit', licht de directeur van VKON toe. De komende twee jaar moet het fieldlab groeien in zijn vorm. 'Veehouders die willen meedenken over het ontwerp van het fieldlab of willen deelnemen, zijn van harte welkom.'

Het grote aantal uiteenlopende projecten wordt gerealiseerd door twaalf betrokken medewerkers die met elkaar zes fulltimebanen vullen. Het team wordt regelmatig aangevuld met stagiairs. 'Studenten zijn maatschappelijk relevant. Zij hebben de toekomst en spelen een belangrijke rol in de ontwikkeling van onze samenleving', zegt de directeur.

Dynamische teams

'Iedereen die hier binnenkomt, wil rundvee doen', vult Thybaut aan. 'Maar wij werken met dynamische teams en zetten studenten breed in. Wanneer de stage erop zit, is de reactie vaak: varkens zijn best leuk.'

Thybaut is afgestudeerd als rundveedierenarts. Door het subfokbedrijf van haar schoonfamilie is ze besmet geraakt met het varkensvirus. Ze heeft daardoor een goede antenne voor wat relevant is voor varkenshouders. Op de vraag welke projecten haar het best zijn bijgebleven, blijft het even stil. Dan antwoordt ze lachend: 'We hebben veel gekke dingen gedaan.'

De projectmanager noemt onderzoek naar matrassen voor varkens, het vrijloopkraamopfokhok, het gebruik van varkensborstels, onderzoek naar de mogelijkheid om van mestwater drinkwater te maken, de strooiselstal, informatie genereren over de energiebalans uit de adem van de zeug, onderzoek naar de emissiearme kunststof stalvloer Filterfloor en naar de Pick-Up-Power van Fleur Bartels. Die laatste heeft in 2018 Het Beste Idee Van Varkensland gewonnen.

Meer projecten

Een actueel project waarbij Thybaut en haar collega's zijn betrokken, is het onderzoek naar de HappyFeeder als hokverrijking. Daarbij wordt het spelen van de varkens met een ketting beloond met muesli. Een ander project dat al een aantal jaren loopt, is dat van Het Beste Idee Van Varkensland-winnaar BigLife. Dit systeem zet kunstmatige intelligentie in om biggensterfte in vrijloopkraamhokken te voorkomen.

Ook de deelname aan het Europees Innovatie Partnerschap (EIP)-project lange staarten mag niet ongenoemd blijven. Het is een van de zes projecten die in het najaar van 2024 van start gingen. VKON is betrokken bij een groep van vijf varkenshouders waarbij vooral wordt gekeken naar het effect van genetica op staartbijten.

In de coronaperiode was er een groot project met varkenshouders en dierenartsen die verschillende uitvoeringen hokverrijking beoordeelden en testten in de praktijk. Onderzoek naar het gebruik van geurstoffen bij hokverrijking maakte daar ook deel van uit. 'Dat was in het kader van Kennis op Maat, waarbij het draaide om kennis delen', zegt de projectmanager.

Thybaut spreekt van een 'uiterst leerzame tijd'. Het delen van kennis ging in eerste instantie van wetenschap naar praktijk, waarbij voorbij werd gegaan aan de kennis die de praktijk al heeft en de vraag waaraan de praktijk behoefte heeft. In de kennissessies, roadshows genoemd, die nu worden gehouden en die in het teken staan van varkens houden met intacte staarten, is dat beter in balans en is er sprake van samenspel.

Thybaut: 'Wij knopen zaken aan elkaar vanuit de ideële gedachte dat inzichten uit onderzoek en kennis zoveel en zo goed mogelijk moeten landen op het boerenerf.'