Thijs Tacken gedijt bij opvolgingstrajecten: 'Overname geslaagd, iedereen blij'

Een van de 'overblijfselen' van de op duurzaamheid gerichte Floriade 2012 is het campusgebouw Villa Flora in Venlo. Vanuit dit futuristisch ogende bedrijfsverzamelgebouw opereert Thijs Tacken van Arvalis als procesbegeleider bij opvolgingstrajecten en samenwerkingsvormen in de agrarische sector. 'De kerstdagen zijn vaak het moment van terugblikken, maar vooral ook om plannen te maken en toekomstgerichte acties in gang te zetten.'

Bedrijfsopvolging is toch geen bevlieging?

'Uiteraard niet, maar in de drukte van de dagelijkse werkzaamheden is de eindejaarsperiode bij veel familiebedrijven het moment om stil te staan bij de opvolging. Ga als ouders een open gesprek aan met je kinderen. Hoe is het jaar verlopen, en wat zijn plannen voor het nieuwe jaar? Dit is belangrijk bij het ontwikkelen van een bedrijf. Tegelijkertijd nemen ouders daarmee een voorschot op bedrijfsopvolging. Ze betrekken tijdig een mogelijke opvolger erbij.'

U heeft zo'n veertig jaar ervaring met die materie. Is er veel veranderd?

'De basisprincipes voor een geslaagde bedrijfsopvolging zijn hetzelfde gebleven. Het moet in goede harmonie gebeuren met het hele gezin, om scheve gezichten te voorkomen. Wel zie ik dat zowel ouders als opvolgers er meer zakelijk in zitten. De druk op de kinderen om hun bedrijf per se voort te zetten, is anders geworden.'

'De toegenomen schaalgrootte en het benodigde kapitaal zijn daar mede debet aan, maar ook de toegenomen maatschappelijke en politieke druk op de intensieve veehouderij. Jongeren die nu een varkensbedrijf overnemen, kiezen bewust en met passie voor een toekomst in die sector. Ze hebben plannen en een doel voor ogen. Ze laten zich niet of nauwelijks beïnvloeden door negatieve sentimenten en kunnen omgaan met maatschappelijke druk.'

Waar let u vooral op?

'De positie van elke betrokkene in een opvolgingstraject. Als ouders wil je het bedrijf dat je hebt opgebouwd zo verantwoord en fiscaal gunstig mogelijk op de volgende generatie overdragen. De opvolger moet het financieel kunnen behappen en ermee vooruit kunnen, maar de overige kinderen mogen niet het gevoel hebben tekort te worden gedaan. Om dat in goede banen te leiden, vergt wat verschillende petten van een procesbegeleider.'

Hoelang duurt een traject van bedrijfsopvolging?

'Puur de zakelijke afwikkeling neemt gemiddeld tussen de één en twee jaar in beslag. Als het complex is en het proces stroever verloopt, kan het langer duren. Maar meestal gaat een jarenlange periode van samenwerking en voorbereiding op de overname daaraan vooraf.'

Waarom is goed kunnen samenwerken zo belangrijk?

'In grote lijnen bestaat het werkzame leven van een zelfstandig ondernemer in de agrarische sector uit drie fases. Gemiddeld zit iemand vijftien jaar in maatschap of in een andere samenwerkingsvorm met zijn ouders. Daarna staat hij of zij aan het roer om in vijftien jaar het bedrijf naar eigen wensen te ontwikkelen en uit te bouwen. Dient zich een opvolger aan, dan breekt vaak weer een periode van vijftien jaar van samenwerking aan.'

'Kortom: twee derde van het ondernemersleven op een bedrijf bestaat uit samenwerken. Eigenlijk meer, want ook bij succesvol zakendoen en goed omgaan en aansturen van medewerkers is die vaardigheid nodig.'

Zijn samenwerkingsvormen in de loop van de tijd veranderd?

'In wezen niet. Maat- en vennootschappen zijn in familieverband het meest voorkomend. Samenwerkingen tussen ouders en kind of kinderen en tussen broer en broer of zus komen het meest voor. Dit laatste vooral op agrarische bedrijven waar meerdere takken zijn gecombineerd, zoals varkenshouderij met fruitteelt. De samenwerking binnen grote familiebedrijven wordt vaak in een besloten vennootschap geregeld.'

Welk essentieel punt houdt samenwerking in stand?

'De samenwerkende partijen moeten elkaar vinden in hun beeld en de visie op het bedrijf en dit moet in de loop van de jaren met elkaar meegroeien. Ook belangrijk: openstaan voor elkaars inzichten en blijven communiceren, ook als externe partijen een bepaalde druk uitoefenen om het bedrijf een bepaalde richting op te ontwikkelen. Zitten ze niet op één lijn, dan ontstaat frictie. Een opvolgingstraject wordt dan lastig of onmogelijk.'

Wat is vaak een lastige horde in het bedrijfsopvolgingsproces?

'Dat ouders het bedrijf moeten loslaten om het te kunnen overdragen op de volgende generatie. Met hart en ziel hebben ze vaak een aantal decennia aan iets eigens gebouwd en dat doorgeven is en blijft moeilijk. Maar het helpt erg mee als het vertrouwen in de opvolger groot is.'

Stranden opvolgingstrajecten soms?

'Natuurlijk komt het weleens voor dat het overnameproces in gang is gezet en er toch een kink in de kabel komt. Gelukkig gebeurt zoiets zelden als het vertrouwen in elkaar is gegroeid door een jarenlange samenwerking en alle seinen van onder meer de bank en de accountant op groen staan. En zoals eerder gezegd: jongeren maken tegenwoordig bewuster de keuze om te gaan voor het ondernemerschap. Ze weten beter voor welke uitdagingen ze staan.'

Welke drive moeten agrarisch ondernemers hebben?

'Primair is dat ze weten waar ze goed in zijn en energie van krijgen. Legt de overheid een maatregel op, dan kunnen ze daar grofweg op drie manieren op reageren. 1. Ik doe daar niet aan mee en het zal mijn tijd duren; 2. Ik ga investeren en combineer dat met het houden van meer dieren om het haalbaar te maken, of 3. Ik ga iets branchevreemds, een neventak of rechtstreekse afzet erbij doen. Zo werkt de markteconomie.'

Ziet u een algemene trend?

'Het aantal agrarische bedrijven is afgenomen. Die ontwikkeling zet door, net als de toenemende schaalgrootte. Daarmee neemt ook het aantal keren af dat je ingeschakeld wordt om samenwerkingsvormen en bedrijfsopvolgingen te regelen. Wel zijn de trajecten complexer, omdat de zakelijke en financiële belangen groter zijn en meer tijd in beslag nemen. In Nederland zal dierlijke eiwitten produceren blijven bestaan en voor blijvers zal het er zeker niet slechter op worden.'

Heeft u nog een tip?

'De afgelopen jaren waren goed voor de intensieve veehouderij. Het risico bestaat dat je de toekomst te rooskleurig inschat en te snel besluit om een bedrijf over te nemen. Houd altijd rekening met minder goede tijden, tegenvallers in het behalen van topresultaten, vervangingsinvesteringen en nieuwe maatregelen.'

'Als je in de zeugenhouderij wilt stappen, dan moet je nu al bezig zijn met hoe je op jouw locatie in kunt spelen op toekomstige verplichtingen, zoals vrijloopkraamhokken maken. Lukt vergunningverlening en is er voldoende ruimte om bij te bouwen of moet je terug in aantal dieren, en wat is dan jouw toekomst?'