Ketensamenwerking…en dus?

Rol varkenshouder onderbelicht

In vrijwel alle toekomstvisies voor de intensieve veehouderij wordt voortdurend ingezet op de magische termen ketenvorming en ketensamenwerking. Zonder ketensamenwerking geen verduurzaming van de veehouderij. Maar wat nu? Wat wordt er van een varkenshouder verwacht?

Varkenshouders worden door talrijke organisatie met grote regelmaat gewezen op het feit dat – in de aanloop naar 2013 – de jaren 2011 en 2012 als cruciaal kunnen worden aangemerkt. Varkenshouders moeten nu kiezen: doorgaan met bulkproductie of openstaan voor ‘ketensamenwerking’. Er worden ‘ketenbrede’ systemen opgezet die tientallen miljoenen aan besparingen voor de sector op moeten leveren. ‘Ketens’ gaan er voor zorgen dat er meer onderdelen van het varken in Nederland geconsumeerd gaan worden. Bovendien garanderen ‘ketens’ een betere vierkantsverwaarding en worden primaire ondernemers in staat gesteld mede de prijs te bepalen. Ook zorgt ‘ketensamenwerking’ voor voldoende prikkels richting varkenshouders om het antibioticagebruik te reduceren. Concluderend is ‘ketensamenwerking’ blijkbaar dé sleutel tot een duurzame toekomst van de varkenssector. Zonder goed geregisseerde keten geen verduurzaming. Vrijwel geen enkele visie gaat echter in op een concrete invulling van de keten. Een regisseur wordt niet genoemd en het is niet duidelijk wat er van de varkenshouders wordt verwacht. Kortom, welke actie moet een varkenshouder ondernemen?


Kees van Vliet – ING
Kees van Vliet is werkzaam als sectormanager intensieve veehouderij bij ING en richt zich op de hele productiekolom.

Ieder z’n eigen rol

“Verduurzaming moet je niet op de keten afschuiven. Elk bedrijf binnen de sector heeft een eigen rol. Verduurzamen gaat soms gepaard met besparing van kosten. Maar waar dat extra kosten oplevert, moeten die door de volgende schakel worden vergoed om succesvol te zijn. In die rol zijn sterke charismatische partners gunstig voor het proces. Binnen de varkenshouderij kunnen verschillende ketens bovendien met elkaar concurreren, zodat de stelling ‘zonder goed geregisseerde keten geen verduurzaming’ niet op hoeft te gaan.”

Regisseur

“De uiteindelijke regisseur van deze ketens is de markt. Een consument kan immers kiezen als haar een keuze wordt voorgelegd, bijvoorbeeld worst met één ster. Hetzelfde geldt voor biologisch of met een milieukeur. Door overleg tussen partijen in de keten kan een gesloten keten ontstaan, die aan de voorwaarden van de consument voldoet. De partijen zijn dus samen regisseur binnen de door henzelf gestelde randvoorwaarden. Wie de consument hierover informeert, treedt op namens de keten en is daarmee regisseur.”

Productiemodel

“Een varkenshouder moet kiezen voor een productiemodel dat bij hem past. Mogelijk dat het bedrijf zonder aanpassingen in een van de bestaande concepten past. Maar misschien moet het bedrijf wel worden omgebouwd voor een specifieke productklasse. Naast het nastreven van een optimale kostprijs moet een varkenshouder nu ook optimaal gaan produceren binnen de richtlijnen van het eindproduct. Een goede keuze kan hij maken door goed naar zijn bedrijf te kijken. Wat past er binnen de mogelijkheden, nu en over vijf of tien jaar? Op basis van berekeningen onderzoek je de haalbaarheid. Natuurlijk blijft het een kwestie van ondernemen, ofwel risico lopen. Maar uiteindelijk zal een varkenshouder die bewust een keuze maakt voor een keten effectiever gaan produceren. Elke keten kent randvoorwaarden die bedoeld zijn om een hoger rendement te halen. Daar moet je dus ook de focus op leggen.”


Wouter de Bruijn – Platform Verduurzaming Voedsel
Wouter de Bruijn is voorzitter van het Platform Verduurzaming Voedsel. Dit platform is in 2009 opgericht en heeft tot doel het versneld vergroten van het aanbod van duurzamer geproduceerd voedsel.

Verduurzaming gebaat bij ketensamenwerking

“De verduurzaming van de productie- en distributieprocessen in de veehouderij is zeer gebaat bij ketensamenwerking. Sterker nog, dit is naar onze mening een belangrijke voorwaarde voor succes. De te nemen stappen in het verduurzamingproces kunnen vaak groot zijn en financiële consequenties hebben. Samenwerking in de keten geeft een impuls aan vernieuwingen. Wij vinden het belangrijk dat alle schakels in de keten - van de agrarische- en tuinbouwsector, de verwerkende levensmiddelenindustrie, retailers, cateraars en horecabedrijven - gezamenlijk aan verduurzaming werken. En dat gebeurt ook. De afgelopen jaren zijn ook in de varkenshouderij door ketensamenwerking - onder andere met betrekking tot het thema dierenwelzijn - belangrijke stappen gezet.”

Kennisuitwisseling

“Ketensamenwerking is vooral gewenst wanneer er sprake is van grote kostprijsverhogende investeringen, waarmee een meerprijs moet worden gevraagd in de markt. Daarnaast is er door ketensamenwerking meer afstemming tussen afnemers en toeleveranciers, wordt er schaalgrootte en voldoende volume gecreëerd en wordt de kwaliteit geborgd. Bovendien vindt er kennisuitwisseling plaats en ontstaat er wederzijds begrip voor de belangen en mogelijkheden van de verschillende schakels in de keten.”

Onafhankelijk persoon

“Om een goede vorm van ketensamenwerking op gang te brengen, is het verstandig je keten eerst goed te leren kennen. Wie zijn je toeleveranciers en wie zijn je afnemers? Probeer er achter te komen welke partijen in jouw keten een belangrijke rol spelen. Leg contact met die partijen en bespreek het onderwerp om in de keten te gaan samenwerken, waarom en met welk doel. Om daadwerkelijk te starten met ketensamenwerking is het verstandig een partij binnen de keten aan te stellen die de rol van manager van de samenwerking op zich neemt. Soms is dat lastig en kan er ook voor worden gekozen een onafhankelijke persoon aan te stellen om het proces van de ketensamenwerking te managen.”

Brede oriëntatie

“Bij de start van het Platform Verduurzaming Voedsel is gekeken naar een praktische afbakening en definiëring van verduurzaming van productieprocessen. Er is een beschrijving gekomen die het bedrijfsleven houvast geeft over de gewenste focus van hun inspanningen. Varkenshouders kunnen zich beter op meerdere aspecten richten. Echter, meer aandacht voor het één heeft vaak gevolgen voor het andere. Het is zaak hier een goede balans in te vinden. Maar varkenshouders blijken prima in staat het initiatief te nemen en de regisseursrol op zich te nemen. Voorbeelden als de Canadese wroetstal, milieukeur en scharrelvarkenshouders illustreren dit. Aandacht voor het verduurzamen van de productie- en distributieprocessen is een trend, een ontwikkeling waarvan wij overtuigd zijn dat die blijvend en noodzakelijk is. Als de varkenshouder hierop inzet, voorloper durft te zijn en de samenwerking in de keten opzoekt, kunnen haalbare innovatieve concepten ontstaan. Als de varkenshouderij waarde toevoegt aan het eindproduct zoals bijvoorbeeld meer aandacht voor dierwelzijn, dan moet die waarde zich uiteindelijk ook vertalen in een betere prijs.”

Han Swinkels - Lector Duurzame Veehouderijketens Hogeschool Has Den Bosch
Han Swinkels werkte na zijn studie Dierwetenschappen in verschillende functies in de Agro&Food sector met specialisatie in de dierlijke sectoren. Hogeschool HAS Den Bosch heeft Swinkels benoemd tot lector Duurzame Veehouderijketens.

Link tussen producent en consument

“Ketensamenwerking is nodig om een link te leggen tussen producent en consument. Want zonder duurzaam consumeren is er geen ruimte voor duurzaam produceren. Het stimuleren van ketensamenwerking is destijds door Verburg ingezet en heeft de laatste jaren een flinke boost gekregen. Vooral door de roep vanuit de samenleving om maatschappelijk verantwoorde productiemethoden. Dit beleid krijgt een steeds bredere navolging in supermarktenland. Een mooi voorbeeld is de introductie van scharreleieren. Het leek in eerste instantie een maskering voor de legkippensector maar heeft met name de export uiteindelijk veel gebracht.”

Onderscheidend vermogen

“Varkenshouders zijn een belangrijke schakel binnen een keten en mogen absoluut niet stil gaan zitten. Gebruik je ogen en creativiteit door vooral van buiten naar binnen te kijken. Wat zie je buiten je bedrijf wat je binnen jouw bedrijf kunt gebruiken? Zoek naar manieren waarop je jouw bedrijf kunt onderscheiden van dat van anderen. Onderscheidend vermogen is belangrijk voor een sterke keten. Bulkproductie is verleden tijd. Zeker in de vleesvarkenshouderij is hier geen ruimte meer voor. Focus op de veeleisende Nederlandse markt in de wetenschap dat ook de Duitse en Britse markten zullen volgen. Alleen met onderscheidend vermogen kun je waarde toevoegen aan producten en meedelen in de marge. Op dit moment is de uitwisselbaarheid van varkenshouders in de keten nog veel te groot.”

Ondernemer maakt keuzes

“Ketensamenwerking betekent ook dat het bedrijf strakker moet worden georganiseerd. Als onderdeel van een keten moet je immers rekening houden met anderen en onderlinge afspraken respecteren. Een goede ondernemer richt zijn bedrijf bovendien zo in dat hij kan kiezen en switchen tussen concepten. Zorgelijk vind ik de ontwikkeling dat er nog steeds bedrijven kiezen voor voerligboxen met uitloop. Je hebt als varkenshouder dan onvoldoende in beeld wat er in de markt gaande is. Binnen vrijwel alle marktconcepten worden voerligboxen met uitloop uitgefaseerd. Een toekomstgerichte ondernemer legt structurele verbindingen en probeert in de top van de markt te komen. Uiteindelijk bepaalt de consument de vraag naar duurzaam vlees. Probleem is echter de latente behoefte waardoor een consument wispelturig en verleidbaar is. Horeca, cateraars en supermarkten zitten in de positie dat zij het koopgedrag van consumenten kunnen beïnvloeden. In de praktijk zien we dat deze partijen al samenwerking zoeken met andere partijen in de keten. Zo vervult Vion de rol in het effectief afstemmen van vraag en aanbod inclusief een goede vierkantsverwaarding in het marktconcept Good Farming Star.”

Visitekaartje

“Maar eerst zijn de varkenshouders zelf aan zet. Zorg voor een bedrijf dat passend is in de omgeving en flexibel ingezet kan worden voor meerdere marktconcepten. Presenteer dit bedrijf op professionele en positieve wijze. Niemand vraagt het onmogelijke. Varkenshouders moeten dat beseffen en zich zeker niet een slachtofferrol aanmeten. Daarnaast moeten varkenshouders zich niet laten leiden door adviseurs van toeleverende bedrijven. In de praktijk blijken deze mensen vaak te behoudend. Zij denken te weinig van buiten naar binnen.”


Daan van Doorn – Commissie Van Doorn
Daan van Doorn was van 1983 tot 2009 directievoorzitter bij Vion. Daarvoor was hij werkzaam bij het ministerie van Landbouw. In 2011 leidde hij de Commissie Van Doorn die zich vanuit de context van de agrofoodsector heeft gebogen over verduurzamingsperspectieven van de veehouderij in Noord-Brabant.

Nu of nooit

“Alleen een ketenbrede aanpak voorkomt dat we in de valkuil van de afgelopen decennia vallen: een grote variëteit aan deelconvenanten die ineffectief zijn gebleken door hun grote mate van vrijblijvendheid. Daarbij moeten we terug naar de basis, anders gaat het gewoonweg fout. Als sector voldoen we niet aan de ecologische randvoorwaarden en bovendien staat de sector economisch zwaar onder vuur. Zo doorgaan betekent een aanhoudend gevecht op kostprijs zonder enige vorm van maatschappelijk draagvlak. Maar voordat we aan de slag kunnen, moeten we eerst onderkennen dat er iets moet gebeuren. Daarbij moet worden beseft dat aangereikte duurzaamheidsoplossingen gangbaar zijn en geen niche. De gehele voedselkolom is nu aan zet om de duurzaamheidsagenda in te vullen. Vervolgens voert een politiekonafhankelijke regiegroep hier controle op uit. De overheid heeft de taak deze controlefunctie te screenen.”

Kwaliteitsborging

“Onze belangrijkste ambitie hoort dan ook te zijn om vanuit dat gegeven ‘intensief’ te verbinden met ‘duurzaamheid’. Varkenshouders moeten zich daarvoor vooral gaan inzetten voor kwaliteitsborging. Hiervoor moeten zij een strategie bepalen met zowel langetermijndoelen als operationele doelstellingen. Goede ondernemers beoordelen hun strategische vooruitgang voortdurend aan de hand van kritieke prestatie indicatoren (KPI’s). Eén van de belangrijkste langetermijndoelen moet zijn het antibioticavrij worden van het bedrijf. Alleen dat biedt perspectief voor een duurzame sector. Een groot deel van de sector moet dat zien te bereiken waarbij geen plaats meer is voor de zogenaamde free riders. Het kan immers niet zo zijn dat varkenshouders – als zij proberen te voldoen aan bovenwettelijke maatregelen – worden onderuitgehaald door opportunistische collega-ondernemers die op de aspecten dierenwelzijn, stankoverlast, fijnstofuitstoot en ruimtelijke ordening onbekommerd de grenzen van de wet opzoeken en daar zelfs mee wegkomen.”

Consument centraal

“Een absolute voorwaarde om de gewenste eindhalte (2020: alleen nog duurzaam vlees in de winkelschappen) te bereiken is dat de gehele voedselkolom in beweging komt. Deze kolom moet aan de slag met het bewerken van de consument om een markt te creëren. De markt staat immers centraal. Varkenshouders moeten zich focussen op de procesgang en een open dialoog aangaan met hun omgeving. Profileer je lokaal door uit te spreken dat jij als varkenshouder de slag maakt naar duurzame productiemethoden. En vervolgens handel je daarnaar. Aansluitend betrekt de retail alleen nog maar duurzaam geproduceerd materiaal waarmee de consument voor een voldongen feit wordt geplaatst. Ik ben er van overtuigd dat de Nederlandse varkenssector zich met dit model kan profileren in West-Europa en daarmee werkt aan een beter en toekomstbestendig verdienmodel. Het idee van een regisseur is daarbij onzin. Het bedrijfsleven neem absoluut haar verantwoordelijkheid.”

Niet verzanden

“Met het rapport ‘al het vlees duurzaam’ is het proces om te komen tot een duurzame intensieve houderij in werking gezet. Het is nu zaak de kolom te blijven stimuleren zodat we niet opnieuw verzanden en gaan afwachten. De onlangs ingestelde onafhankelijke strategische groep dient de processen in beeld te krijgen waarbij ik verantwoordelijk ben voor de vooruitgang van het proces.”

Lees ook

Online kennissessies

Vitale Varkenshouderij

Meld je hier aan

Stelling

Loading

Weer

  • Vrijdag
    14° / 7°
    70 %
  • Zaterdag
    15° / 7°
    70 %
  • Zondag
    15° / 5°
    20 %
Meer weer